home

B&G

  • B&G
  • kinderen
  • kleinkinderen

auto

  • TOY
  • BusCA
  • TOY in 't zand
  • toyota hzj78
  • hzj extreem
  • ons bussie
  • keuze toyota

voorbereiding

  • website
  • kamperen
  • gezondheid
  • documenten
  • proviand
  • gereedschap
  • kaarten en boeken
  • apparatuur
  • gps

FAQ

  • algemeen
  • tips
  • bandenspanning
  • afrika
  • rusland/mongoliĆ«
  • australiĆ«

reizen

gastenboek

  • lezen
  • toevoegen
Indonesia 2014
::
east-timor
  • algemeen
  • prologue
  • east-timor
  • sunda
  • bali
  • sulawesi
  • java
  • sumatra
::
reisverslag
Indonesia 2014 :: east-timor :: reisverslag

 

 

 

Route (1.008 km): Dili - Manatuto - Baucau - Lautem - Fuiloro - Tutuala (beach) - Fuiloro - Lospalos - zuidkust/jungle - Lospalos - Iliomar - Viqueque - Same - Mt Ramelau - Maubisse - Dili - Maubara - Batugade - Balibo - Indonesia/West Timor

 

Zondag, 2 februari 2014 - Timor-Leste, een Cultuurshock

 

Door de grijswitte heiigheid heen ontwaren we het witte lint van de zuidkust van Timor-Leste. Erachter is het groene bergachtige binnenland met slingerende zandrivieren. De daling zet vroeg in. In de cabine heerst een gespannen stilte. Vanwege de turbulentie en het ondoordringbaar witte uitzicht? Na een lange bocht boven zee ten noorden van het eiland gaan we op het vliegveld aan dat we pas heel laat zien. Opluchting stroomt door de cabine als de touchdown daar is.

 

Zanderige grasvelden, heuvels, simpele gebouwtjes. We zijn welkom, getuige de boog met die tekst. Vochtige warmte komt ons tegemoet als we het trapje afgaan en over het gebarsten beton aansluiten aan de rij passagiers. Eerst het visum. De beambte heet ons ook al hartelijk welkom. We zijn de enige toeristen schatten we in. De andere passagiers zijn Timoresen en expats (buitenlanders die in Timor wonen/werken). Voordat we naar buiten mogen, wordt alle bagage nog eens gescand. Misschien is het de angst voor wapens. De onrust is nog niet helemaal voorbij begrijpen we uit alles wat we gelezen hebben.

 

Een ruitjesvel met "van vliet" duikt op. Onze afhaler. Langs de weg slenteren mensen in groepjes en kinderen op blote voeten spelen. Stoffige armoede, zo op het eerste gezicht. We draaien richting (Banda)zee en niet veel later zijn we in Hotel Esplanada aan de Avenida de Portugal met uitzicht op de baai. Een eenvoudige lobby, erboven een grote open ruimte (bar/restaurant) en erachter liggen rondom het zwembad met palmentuin, de kamers. Terwijl de airco de warmte verjaagt, laten we alles op ons inwerken.
Wat een wereld van verschil na slechts een kleine twee uur vliegen! Australië lijkt van een andere planeet. Opgefrist en naar buiten. Tussen de weg en de zee is een smal zandstrand. Vuurtjes waarop maïskolven en vis geroosterd wordt. Op plastic stoeltjes genieten families ontspannen van de lekkernijen.

 

De eerste kennismaking met Timor-Leste zit erop. In het restaurant onder het puntdak brengt de zeewind verkoeling. Het is er gezellig. We herkennen wat mensen van het vliegtuig. Expats, NGO's, adviseurs zitten er met hun iPads en MacBooks.

 

Maandag, 3 februari 2014 - Geduld is een Schone Zaak

 

Om negen uur lopen we naar de Indonesische Ambassade. Taxi's claxonneren. Ze willen onze klandizie. Klein half uur later schuiven we aan bij de mensen die zich verdringen voor het traliehek waarachter een kleine betonnen ruimte is.

 

 

Wachten. We ontdekken dat je de aanvraagformulieren kunt krijgen door de tralies heen, als je dat wil. En dat willen we. G gaat op het stoepje zitten invullen, terwijl ik onze positie in de horde opdringerige mannen probeer vast te houden. Maar goh wat zijn ze hier goed in voordringen. Uiteindelijk doet het er allemaal niet meer toe. Om een uur of half elf wordt het toelaten van mensen gestaakt. Morgen terugkomen. Slik slik!

 

We wandelen naar de haven. Dat is, een strook langs de zee met gestapelde containers en een afmeerplek voor twee niet al te grote schepen. Heel stoffig als het droog is en modderig bij nat weer. Het is even zoeken, maar we vinden de Tollmannen. TOY is er nog niet. Er is sprake van filevorming. Schepen moeten voor anker tot ze aan de beurt zijn. De zesde of de zevende zal het wel worden. Oh, daar hadden we niet zo op gerekend.
In Hotel Timor bij de haven vleien we ons in een comfortabel zitje en komen bij met een drankje.
We lunchen bij het Dili Beach Restaurant en zien hoe de sporen van de weekend-bbq aan het strand worden geruimd. Gewoon met de hand. Voorlopig zijn er meer mensen dan machines beschikbaar in Timor-Leste. Thuis houden we een siësta en doen wat werk voor de update.

 

Dinsdag, 4 februari 2014 - Timorese Pasfoto's en van Hotel naar Hotel naar Hotel

 

Kwart over zes zitten we aan het uitstekende ontbijt. Op naar de ambassade voor de tweede poging. Ook op dit vroege uur zijn er al een tiental wachtenden. Iedereen hangt, staat en houdt zijn positie in de gaten. We treffen een paar van dezelfde voordringers als gisteren. Bij het minste geluid van binnen springt iedereen op en verdringt elkaar. Wat een systeem!
Tegen negenen worden de eersten binnen gelaten. Wij zijn erbij. Yes! Onder de fan en uit de zon is het een stuk beter uit te houden. Een voor een schuift men de papieren door een loketje. De beambte bekijkt het boeltje. Is het in orde dan mag je verder in de procedure. Mét een volgnummer. Oh jee! Onze pasfoto's deugen niet. Het moet op z'n Timorees. Dat is: met je snufferd voor een zuurtjesrode achtergrond. Eén van de beroepsvoordringers, met wie we inmiddels een heel behoorlijke relatie hebben opgebouwd, maakt ons duidelijk dat we een taxi moeten nemen. Als de wiedeweerga een foto regelen en weer terugkomen. Zo gezegd en zo gedaan. In een brakke gele taxi sukkelen we door de stad.

 

De fotowinkel. Een duistere volgestouwde zaak met van alles en nog wat. Klanten! Mevrouw gaat snel achter haar loketje. Wij ervoor en zeggen "passphoto". Plechtig scheurt ze twee bonnetjes van een rolletje en reikt ze aan door het piepkleine gat. De kassa. Een halve meter verderop. Meneer heeft er goed op tijd plaatsgenomen. Bonnetje afgeven, betalen, stempel op het bonnetje. Dan mogen we de studio in. De fotograaf doet natuurlijk niets voor ie het afgestempelde bonnetje in handen heeft. Jawel, een waterdicht systeem dit! 

Even later bewonderen we onze bezwete koppen op de "timorese photo's". Mevrouw van de bonnetjes knipt en geeft ons plaksel. Ze zijn vertrouwd met de eisen van de Indonesische ambassade.

 

Zo komt het dan eindelijk goed met die visa. Onze vraag multiple entry wordt niet beloond. Moet via Jakarta en dat duurt drie weken. We zijn tevreden. Het is tegen twaalven als we moe en dorstig richting stad lopen.

 

 

Onderweg stoppen we bij een middelbare school. Primitief! De les wordt buiten gedaan. De leraar lijkt nauwelijks ouder dan zijn leerlingen. We vertellen over onszelf en onze reis. De kids zijn oprecht geïnteresseerd en komen met allerlei vragen.

 

In de koelte van de Timor Hotel lobby genieten we van een heerlijk verse sap van tropische vruchten. Zo we kunnen weer. Op naar het Discovery Hotel. Hier zou het beste restaurant (Diya) van de stad te vinden zijn. Plechtig koloniaal sfeertje en twee andere gasten. En het eten is prima. Een taxi sukkelt ons terug naar Esplanade. Zwemmen, tukkie, eten en omdat de wifi er steeds uit ligt, kijken we nog maar een aflevering van "overspel". Slapen!

 

Woensdag, 5 februari 2014 - Toll Betalen, Timor Plaza en een Gewone Avond

 

Business as usuall! De stad uit en richting vliegveld. Ergens achteraf in een kampong vinden we het bedrijfsterrein van Toll. Betalen en uitleg. Het schip wordt vanmiddag verwacht, maar Yanti (onze contactvrouw) denkt dat het dan nog wel twee, drie dagen kan duren voor we TOY hebben. Of vier, ofzo... De Kathryn Bay moet nog voor anker. Tja... Baba, bedrijfsleider, belooft dat hij ons op de hoogte houdt.
Nu we toch in de buurt zijn, bekijken we meteen Timor Plaza. Het eerste moderne winkelcentrum van Timor- Leste. Winkels op twee verdiepingen, een foodplaza, een verdieping kantoren en een hotel. Een half jaar geleden opende Burger King zelfs ook een zaak. Iets wat de expat-Ozzies zeer waarderen. Vandaag doen wij een salade met weids uitzicht op Dili in de skybar van het Plaza Hotel. Via de pizza van het Dili Beach Hotel belanden we weer in Esplanade. Luieren, lezen, schrijven, internetten, uploaden in de koelte van onze kamer. "Gewone" Esplanada-avond.

 

Donderdag, 6 februari 2014 - De Kathryn Bay in de Baai en het Visum in de Vuist!

 

Thuisochtendje. Na de middag naar de Ambassade. Onderweg ontwaren we de Kathryn Bay in de baai! Dit gaat goed. Want even later hebben we onze paspoorten mét visum in handen. De naam van de sponsor staat er niet in zoals we zagen in Darwin. Voorlopig kunnen we vooruit.
In de haven hangen we even rond. Veel nieuws levert dat niet op. Eerst dit schip ontladen en dan pas de Kathryn Bay. Dat kan misschien vanmiddag of morgen of overmorgen. En ja, of nee, customs is zaterdag wel of niet open... Afijn, we wachten dus af.

 

 

Cooldown in het Timor Hotel en terug naar Esplanada. Drie kwartier wandelen in de hitte. Maar het waait harder. Heerlijk! Gisteren en vandaag zijn de wolken geweken, waardoor het iets minder drukkend is. Prachtige wolkformaties in de helblauwe lucht De zee kleurt stalend azuur in dit licht.
We eten in een buurrestaurantje (Nautilus) en we lopen de eerste Timorese muggenbeten op. In ons thuis-resto speelt een jazzy band. Wij zijn moe en kruipen weg op onze knusse koele kamer.

 

Vrijdag, 7 februari 2014 - Carnetstempels in the Pocket

 

Bij het ontbijt zitten we met lapoppies boven in de open ruimte. De zeewind waait en we kijken uit op het blauw van zee en lucht. Tot maandag bijgeboekt. De Kathryn Bay zien we niet liggen. G gaat poolshoogte nemen bij de haven. Nog steeds geen duidelijkheid wanneer wordt afgemeerd en gelost. Mijn handyman neemt het zekere voor het onzekere. Hij ontfutselt de douaneman maar vast de juiste stempels op het carnet. Zo, dat is binnen. Nu TOY nog

 

Zaterdag, 8 februari 2014 - TOY en de RAT


Om tien uur zijn we present in de haven. Het bekende ritueeltje: paspoort afgeven aan de poort, tag aan, langs Security en jawel! Daar staat de Grand Old Lady een tikkie verloren te wezen op de kade.

 

 

Raar wel, want ze zou eigenlijk op een douaneterreintje moeten staan. In het Tollkantoortje is het even zoeken naar de sleutels. Vraagt een man of ze wel in goede staat is. Uh? Ze startte niet namelijk. Ach, de accu's natuurlijk. Een heftruck wordt geregeld en startkabels. Hee, de motorkap is open geweest en als we eronder kijken liggen er losse zekeringen. Raar! Jee, de afstandsbediening van de sleutel doet het niet. Batterijtje precies nu leeg?!
G klautert van achter over de spullen en wringt zich op de bestuurdersstoel die in de voorste stand staat. En dit alles met opspelende darmen en maag in de hitte, die in de TOY-in-de-blikkerende-zon nog een graadje of wat oploopt.
Paniek! Kabels los, want zijn die heftruck-accus niet 24 V! Prompt valt één van de accuklemmen om. Kortsluiting op de heftruck. G gritst het ding weg en verbrandt lelijk zijn hand.
Dit alles speelt zich af onder vele toeziende ogen van havenarbeiders die toch ff niks te doen hebben.

 

We nemen even de tijd. Bijkomen en kotsen. Dan werkt het brein weer en G constateert dat er iets anders mis is. Écht mis! Geen enkel lampje op het dashboard brandt. Zekeringen zijn okee en accu's vol...
Het is tegen elven. In de buurt van het vliegveld hebben we de Toyotagarage gezien. Ze sluiten om twaalf uur. Hup! In een taxi. Je wilt niet weten hoe langzaam deze brakke bakken gaan. Begrijpelijk natuurlijk. Veren en dempers weten allang niet meer waarvoor ze bedoeld waren.


Op tijd melden we ons aan de receptie. De mannen spreken nauwelijks Engels. Maar een slimmerik haalt de chef. En dat is Bruce, een Ozzie in hart en nieren. Hij hoort ons aan en slaat aan het bellen met een (bevriend) garagebedrijf waar op zaterdagmiddag wel gewerkt wordt. Even later rijden we met hem weg. Zo...
Ik laat me afzetten bij Esplanada en dan blijkt dat ons buurrestaurantje, Nautilus, van Bruce is. Hij pikt er een accu op. Naar TOY. De startmotor draait maar hij springt niet aan. Er volgen telefoontjes en autoritten. Om twee uur sleept Chris van A1-Services TOY het haventerrein af naar de werkplaats. Chris, Leigh, Bruce en G duiken onder de motorkap om het mysterie op te lossen.

 

Om een lang en technisch verhaal (bij G te bevragen) iets korter te maken... een pluimpje rook wijst de weg naar een verbrande draadboom diep onder in de motorkap en een paar rattenkeutels. De puzzelstukjes liggen op tafel en kunnen in elkaar worden gepast.

 

Pffft, wat een dag! Maar we kunnen ook van geluk spreken. TOY had ernstiger verbrand kunnen zijn. Bovendien treffen we kundige en aardige mensen. Bruce (Auto Timor-Leste, de Toyotagarage) bracht ons bij het bedrijf waar Chris met zijn helblauwe ogen monteur is! En behalve dat Chris een "Dutchie" is (zijn ouders emigreerden vanuit Putten naar Australië), is hij een echte draadjesspecialist. Hij is een top-TOY-electriciën zogezegd. Al eerder heeft hij de schades van een knagende rat gerepareerd. Hij is opgeleid bij Toyota Bridge in Darwin en heeft jaren ervaring. TOY kan niet in betere handen zijn.

 

Zondag, 8 februari 2014 - Nog meer Geluk

 

Driemaal goud meldt de iBet zodra we onze ogen open hebben. Goed zo Olympiërs! Aansluitend aan ons ontbijt kletsen we met Bruce en Ashly. Horen over het leven hier, over de Timorezen en ook dat schepen hier wel weken of zelfs maanden voor anker liggen. Zo, hebben we ook wat dat betreft geluk gehad.
Verder houden we het rustig. Wandelen naar het Dili Beach resto voor een soeplunch en G dringt dieper door in de geheimen van Apple's OSX. Ik zwem. Luxe, zo'n zwembad voor de deur. Eind van de middag wandelen we langs de stalletjes aan het strand. We eten in het restaurant van Bruce.

 

Maandag, 9 februari 2014 - DraadjesDag

 

Meteen na het ontbijt verdwijnt G naar A1-Services om de bedrading schema's (gestuurd door Toyota Flakkee) bij Chris te brengen. Het ziet er heftig uit. TOY is uit elkaar gereten. Gatsie. Duimen, dat Chris de ingewikkelde draadjes-lospeuter-en-weer-verbinden-klus tot een goed einde kan brengen. Wat een monnikenwerk is dit!

 

 

Na de lunch rijdt G met Bruce nog eens naar TOY. De ontleding gaat verder en verder. Arme TOY!
We zwemmen en maken een felicitatievideo voor Joey, die de 12e dan eindelijk "Echt-Acht" wordt.
G zoekt op het internet naar de bewuste draadboom en verzendingsmogelijkheden. En kosten, want ja wie weet...! En natuurlijk is er het onmisbare contact met Flakkee.

 

Dinsdag, 11 februari 2014 - Chego Museum en kruisende Len Beadell Paden

 

Het is alsof we een zieke in het ziekenhuis bezoeken. Ook vandaag wippen we om te beginnen aan bij onze patiënt, bij TOY. Chris gaat onverstoord en in alle rust verder met zijn operatie.
Vandaar wandelen we naar het Museum Chego. Het is een voormalige militaire post waar de Indonesiers mensen van het verzet (Fretilin, Falentil) vasthielden en martelden. Huiveringwekkend is ook deze confrontatie met de duistere kant in ons mensen.

 

Pizza bij het Dili Beach.Thuis Appelt G en ik schrijf. Beetje zwemmen en skypen met Bevasjool. Leuk. Onderbreking voor Labne met 'n wijntje. Bij Bruce eten we een prima lamsbout en dito lamskotelet!
We treffen er Leigh. Niet helemaal toevallig, want Nautilus is min of meer zijn stamkroeg. Pratend komen we erachter dat ons exploringpad zijn levenspad gekruist heeft. Leigh was een paar jaar gestationeerd op Giles Weatherstation bij Warakurna Roadhouse (zie :: Australia 2012 :: Deserts 2 :: reisverslag, 19 oktober). Een afgelegen plek die we, als Len Beadell-volgers, ook bezochten. En nu blijkt dat onze Leigh van A1-Services de allerlaatste mens was die met de beroemde grader van Len Beadell gereden heeft. De grader die als een reliek aldaar tentoongesteld is. Nah ja!


Bruce komt "zijn" Japanner voorstellen. Een Toyota-man die Bruce's bedrijf van Toyota-hogerhand inspecteert. Heeft ook in Keulen gezeten en kent Louwman & Parqui. Ik haak af en G niet!

 

Woensdag, 12 februari 2014 - Het Verzetsmuseum en JOEY ACHT Jaar

 

Met de taxi naar de werkplaats. Chris vordert, Vandaag staat het Verzetsmuseum op ons culturele programma. Heerlijke wandeling door het centrum en langs de Universiteit.
Een half jaar geleden is het museum geopend. Een prachtig modern gebouw en ook nog eens degelijk gebouwd.
De expositie gaat over de tijd vanaf het vertrek van Portugal (1974). Na een hele korte periode van zelfstandigheid met stevige onderlinge schermutselingen, viel Indonesië het land binnen (1975) uit angst voor een "tweede Cuba". De gebeurtenissen tijdens de bezetting en de weg naar de onafhankelijkheid zijn in beeld gebracht. Een stukje gruwelijke geschiedenis. Een kwart tot een derde van de bevolking stierf door de gevechtshandelingen, het verzet (massamoorden) en door honger.
Indrukwekkend zijn de filmbeelden van het neermaaien van demonstranten (the Cemetery Killings, 180 doden). Dit speelde zich af nadat de bevolking in een referendum gekozen had voor onafhankelijkheid.
Al dit bloedvergieten leidt tot de definitieve onafhankelijkheid gesteund door de Internationale Gemeenschap. De UN hebben daarna een gigantische missie op poten gezet. Een complete staat in alle geledingen moest worden opgebouwd. Sinds de onlusten van 2006 is het betrekkelijk rustig in Timor-Leste.

 

Nog even langs de werkplaats en dan naar het Discovery Hotel voor een goeie lunch in het Diya Restaurant. Voor 22 US Dollar genieten we van een amuse, voor- en hoofdgerecht, dessert en koffie, inclusief een glas wijn. En dat alles in een stemmig restaurant met fraai tafellinnen Kom daar maar eens om in Utrecht!

 

Terug op de kamer zingen we de blije jarige Joey beeldskypend toe. Zwemmen, Appelen en eten "thuis" . Praten met Chris Baker uit Brighton/GB die werkt voor de UN als landbouwadviseur. Horen over hoe het in dat wereldje toe gaat en over de stand van de landbouw. Morgen gaat hij naar projecten in de buurt van Baucau.
"Thuis" vallen we in slaap bij een tv-verslag van de O.S. Dat krijg je ervan als ze niks laten zien van het NL-schaatsen!

 

Donderdag, 13 februari 2014 - Blij met emigrerende Ouders

 

Na het ontbijt gaat G op en neer naar de werkplaats. Yes! De tientallen draadjes zijn weer verbonden.

 

 

En... Chris heeft de diepere achtergrond van de brandschade ontdekt. Onder het relaiskastje, dat hij eruit gehaald had om de reparatie van Bridge Toyota te verbeteren, blijkt een stripje gebroken waardoor er geen goede massa gemaakt werd. Het kwartje valt!
De kwestie was, waarom sprongen de zekeringen niet toen de knagende rat kortsluiting veroorzaakte. Want dan stopt de stroomtoevoer en brandt het niet door. Geen massa dus! Tsjonguhhh... We zijn zó blij met Chris. Stel je voor dat zijn ouders niet geëmigreerd waren!

 

's Middags beleven we onze eerste echte tropische regenbui op Oost-Timor. Niet gek natuurlijk in de regentijd! En G komt juichend thuis: ZE LOOOOOOPT! De goeie afloop is in de werkplaats al met bier besprenkeld. Morgen nog wat klussen en dan zaterdag!!!
Bij Nautilus eten we en Leigh voedt zich met bier. Brian (hotel in Same) geeft om ons wat adviezen voor de rondtrip. In ons eigen Esplanade speelt een lokale life band. Leuk!

 

Vrijdag, 14 februari 2014 - Valentijn's en TOY's Dag

 

G verdwijnt om een uur of negen met Bruce naar de werkplaats voor de elektronische test. Een paar storingen zijn er nog. In de loop van de middag fixt Chris ze. Op de ABS- en airbag-lampjes na. Tijdens het biertje-na-het-werk (ja Ozzies en bier!) bedenkt Chris dat de claxon niet is getest. En nee, hij doettutnie... Op de kronkelende bergweggetjes waar brommertjes en scootertjes scheuren, hebben we die beslist nodig vinden de mannen. Dus blijft TOY nog even in de werkplaats en herstelt Chris het zaterdagmorgen. Wij Valentine-dineren romantisch bij Nautilus. En dan dromen over "eindelijk rijden"....

 

Zaterdag, 15 februari 2014 (40 km) - Timor Toer van Start naar Baucau Beach

 

Om half elf is G terug. Deze keer écht met TOY. Ahsley en andere meelevenden vinden het fantastisch om die wonderauto nu eens in het echt te zien. Wij pakken ons boeltje op, nemen afscheid en rijden naar Auto Timor Leste, de Toyotagarage van Bruce.
Hij is in een restaurantje aan de overkant. Terwijl we van een heerlijk vers fruitsapje genieten, zien we hoe een agent een man op de grond smijt en tegen zijn hoofd en in zijn buik schopt. Oeps! Daar draait ie bij ons de bak voor in, zeg ik. In Australië ook, reageert Bruce, maar dit hier zijn andere mensen. Deze man had zojuist zijn vrouw met een mes bedreigd. Een veelvoorkomend probleem in Timor-Leste, in Dili in ieder geval. Zij werkt en hij hangt werkeloos thuis rond en drinkt. Hij heeft haar geld nodig. Zij kan nergens anders heen. Geen Blijf-van-mijn-lijf-huizen hier in Dili!

 

Voorlopig afscheid van Bruce en van Dili. We rijden de weg naar het oosten. Eerst natuurlijk langs dé bezienswaardigheid van de stad. Het Christo Rei beeld op een rotspunt en het voorliggende strandje. Maar we willen vooral gewoon rijden. En dat doen we. Een kleine 100 kilometer naar Baucau. 

Door prachtig tropisch groen, hoog boven de zee en dan weer op gelijk niveau. Dorpjes met kleine houten en bamboehuisjes en strodaken. Kraampjes langs de weg met groenten, fruit, vlechtwerk. 

Al na tien kilometer buiten Dili voelen we ons in een andere wereld. Opgetogen zijn we dat we daar toch maar weer gewoon rijden met TOY na alle ellende. En dan ook nog in een omgeving die doet denken aan Afrika.
De weg is bochtig maar redelijk. Heel goed ook dat de claxon het doet. Want inderdaad scheuren brommertjes en motoren over de weg. Maar ook bussen die tussen Baucau en Dili rijden. Zo om het kwartier komen we ze tegen. Onderweg stoppen we een paar keer bij kleine stalletjes. Kopen dikke rode bananen. Vonden we Dili twee weken geleden een andere wereld na Darwin. Dit is dat ook vergeleken met Dili.

 

Baucau verwelkomt ons met een kleurige markt. Houten stalletjes waar keurig gestapeld groenten en fruit te koop worden aangeboden. De standaardprijs voor een zo'n hoopje is één of wel twee dollar. Voor ons grote witte mensen in ieder geval. Ook dat bolletje knoflook! Onderhandelen dus.
Van de hoger gelegen stad (na Dili, de tweede grootste) dalen we af naar zeeniveau, naar Baucau Beach. De weg is smal en heeft in een ver, heel ver, verleden asfalt gekend. Nu slingert het met keien en kuilen versierde weggetje tussen huisjes op de helling, kuierende mensen en wegvluchtende geiten, honden en kippen naar beneden.
We ontdekken iets dat het midden houdt tussen een camping (er staat een tentje), bungalowpark (er is een huisje te huur) en een restaurant (er is 'n huis met een terras). Baucau Beach heet het bovendien. Nee Chris Baker kennen ze niet, maar we kunnen er kamperen. W.C. en alles is tamelijk primitief om maar zo te zeggen. Maar het is er mooi.
We ontmoeten een leuke Australische jonge vrouw die met vrienden een weekendje beach doet. Later maken we kennis met de tenteigenaren, een Engels stel. Ella (community-artist) en Will (teacher English). Wonen en werken tijdelijk in Dili. Ze hebben veel gereisd. Onder het genot van een glaasje wijn wisselen we uit.
Om negen uur duiken zij in hun kleine tentje en wij in ons TOY-verblijf. Een zacht briesje bereikt ons zo nu en dan vanaf de hoorbaar aanwezige zee.

 

Zondag, 16 februari 2014 (118 km) - Het Estelijkste Puntje: Tutuala Beach

 

De familie is naar de zondagsmis. Het ontbijt moet even wachten. We wandelen naar het strand en kijken uit over de mooie baai met kleine blauwe vissersbootjes. Op hun brommers komt de familie weer beneden aan. Twee volwassenen en kind er tussen in. Het kan wel gekker. Vader, moeder en drie kids samengepropt zoals we eerder zagen.

 

Het ontbijt wordt bij TOY geserveerd. Zoete broodjes, een koud spiegeleitje en bananen. Maar vooral, een pot voortreffelijke koffie. Tegen de tijd dat we terug zijn in Baucau is het alwéér koffietijd. In de mooie Poussada de Baucau nemen we het er dus van. Als we wegrijden, zwaaien we naar Ella en Will die in het zwembad met bronwater van de zon genieten.


Oostwaarts. Het wordt vlakker. Simpele dorpjes met de mooie huisjes. Spiegelende rijstveldjes tegen het decor van de zee. Mannen banjeren door het water achter een soort freesploeg op hoge wielen. Hier en daar zijn vrouwen bezig met het poten van de rijstplantjes.
Langs de weg brandt men het haar van een (dood) varken weg. Een jongeman vertelt in gebrekkig Engels, dat zijn 60-jarige grootvader vanmorgen is overleden. Ook een geit wordt nog klaargemaakt voor de begrafenisceremonie waar het hele dorp bij betrokken is.

 


 

Op een strandje lunchen we. Het is vochtigheet. De verkoeling van een zeebriesje is dus zeer welkom.
Bij Lautem buigt de weg het binnenland in. En later slaan we af naar het oosten, naar Tutuala, het als paradijselijk omschreven strandje op het meest oostelijke puntje van Timor Leste. Ook hier voert de weg door verschillende dorpjes. In Fuiloro bewonderen we twee traditionele huizen in Fataluku-stijl. In onbruik inmiddels en het verval wint terrein.
Overal zijn mensen en dieren, Geiten, koeien, een paardje hier en daar, kippen, hanen, varkens met lange snuit en heel veel magere honden. Een jongen die het hoofd van zijn vriend scheert, vrouwen en meisjes bezig met de was. Zomaar ergens zijn de voorbereidingen van een bruiloftsfeest gaande. Kwebbelend snijdt het vrouwvolk vlees in kleine stukjes. De taarten staan al klaar.

Foto's maken is hier trouwens een feestje. Men gaat er meestal eens extra voor staan. Een heel enkel keer duikt iemand weg.

 

De weg is goed. Het asfalt verdwijnt meer en meer tot we een witte gravelweg onder het rubber hebben. En zo belanden we in Tutuala. Daar begint de acht kilometer lange afdaling naar het strandje. De laatste drie kilometer zouden heel heftig zijn. Maar het valt reuze mee. We hebben erger meegemaakt.

Bij een van de twee accomodaties vinden we een mooi plekkie. In de kristalheldere zee koelen we af. Een Canadees, een Filipino en een Timorees overleggen al badend over hun volgende projecten voor de 7edagsadventisten. Jammer, maar de beheerder heeft geen vissie. Het restaurant is niet open, niets is open. Er zijn alleen die drie mannen, de beheerder en wij. Onze eigenste pasta is lekker en een mooie Italiaanse afwisseling. Koel is de nacht niet, maar we slapen redelijk.

 

Maandag, 17 februari 2014 (108 km) - Heen en Weer in Lospalos en Terug uit de Jungle

 

We genieten ons eerste Aziatische TOY-ontbijt. Met uitzicht op zee en een eilandje waar we echt naar toe moesten volgens iedereen. Prachtige witte stranden zijn er. Ongeveer als hier, maar dan groter. Ach...
De drie mannen komen voor een TOY-toer. Dan houden we een paar huishoudelijke uurtjes. Want echt op orde is het nog niet. En we missen dingen. Hoe we ook zoeken, een Fjällrävenbroek, een pyjamajasje, zwarte topjes, een paar slips blijven onvindbaar! En G blijkt zijn gloednieuwe superzaklampje en zakmes kwijt te zijn. Gatsie!

 

Om elf uur rijden we dezelfde weg terug tot we afslaan naar Lospalos. Het is eind van de ochtend. Dat betekent dat er kilometers kids in schooluniform en in alle leeftijden langs de weg zijn. En dat is me toch lastig zonder claxon! Want soms doet ie het en nu dus niet.

 

De Lonely Planet beveelt een restaurantje aan. Vooral de nasi goreng zou prima zijn. Drie kilometer langs de hoofdweg westelijk van het plaatsje. Dus slaan we af. Hoe we ook rijden, het restaurantje vinden we niet. Terug naar Lospalos. Gevraagd. Terug op de weg naar het noorden. Daar ergens. Tot het volgende dorp. Nog eens gevraagd. Weer terug. En eindelijk, eindelijk, daar is het verstopt achter een heg. Een eenvoudig rechthoekige ruimte. Giechelende meisjes. En geen nasi goreng. Chicken-rice krijgen we. Kouwe kip, een groot bord vol witte rijst en zoute groente die een kruising is tussen andijvie, boerenkool en spinazie en een kommetje soep. (Inmiddels weten we, dat je de soep gewoon op je rijst moet kieperen) Toch ff voor vijf hele dollars geluncht inclusief een colaatje.

 

 

We rijden door Lospalos heen naar het zuiden, richting zee. Nog meer dorpjes en kuierende schoolkids. Over twee bergketens en door dalen gaat het. De dorpjes worden kleiner met meer traditionele huizen. Er zijn in deze buurt een paar grafmonumenten voor de mensen die gevallen zijn in het verzet (guerrilla) tegen de Indonesiërs. Vooral in de oostelijk districts was het verzet tegen de Indonesische bezetters groot. Nog steeds zijn er de vlaggen en grafitti van Fretilin (links georiënteerde politieke partij) en Falentil (de militaire tak van Fretilin) te zien.

 

 

Overal zijn dorpskranen. Bij een zo'n kraan vullen we onze (douche) flessen. Onder de nodige belangstelling natuurlijk. Bij de kust buigen we af in westelijke richting. We rijden langs de prachtige huizen van een vissersdorpje. Nergens een stenen huis, niets in verval. Schitterend. Dan wordt het pad smaller en loopt het pal langs de zee en langs mangroves. Prachtig is het om de golven tussen de bomen te zien rollen.
En dan rijden we ineens in dichte bush. Het pad is een spoor geworden, dat vooral door brommertjes wordt bereden, zo te zien. We sjouwen door geulen en over takken en dan begint het te storten. Zo! Dat kan er ook wel bij. We schieten nauwelijks op en ik begin bezorgd te worden over de passage van de rivieren die verderop ons pad kruisen. Overal stroomt het inmiddels. Oeps. Twee kilometer voor de eerste rivier is er geen doorkomen meer aan. We kunnen nog net genoeg manoeuvreren om te keren. En dat was het dan voor vandaag!

 

We troosten ons met de wetenschap dat acht kilometer terug dat prachtige stukje strand was. Om vijf uur zetten we TOY daar in kampeerstand. Niet gek. Een passerende man met zak op de schouder en machete in de hand bevestigt dat Viqueque over dat pad niet te bereiken is. "No good" is het. Handig dit basic-Engels. De rest van de communicatie doen we mimend.

Het regent nog steeds. Onder de achterklep houdt G zich gedeisd en ik verwerk de vandaag aangeschafte kool en tomaten tot salades. Tegen de tijd dat de soep, salade en crackers verorberd zijn is er toch nog sprake van afkoeling. Aan de donkere horizon weerlicht het. De zee heeft zich ver terug getrokken en we ruiken de moerasgeur. Een vuurvliegje zweeft rond en wij voelen ons helemaal de koning te rijk. Om negen uur begint onze nacht. Uh, die van G, ik schrijf nog even tot ook mijn oogleden zwaar worden.

 

Dinsdag, 18 februari 2014 (103 km) - Lunch in Lospalos en Stichtelijk Bivak

 

Ontbijt gaat over in koffietijd. Drie vier brommertjes gaan naar de jungle. Mannen met zakken en machetes. Gisteravond kwamen ze ook (blootsvoets) terug. Toen we daar reden, dachten we er alleen te zijn. Dat was toch niet het geval. Maar in de jungle zie je nu eenmaal niet ver!

 

Dezelfde weg terug is geen straf. Mensen gaan vooral te voet. Er is een enkele fiets en een paar brommertjes. Maar in dit afgelegen en moeilijk bereikbare gebied is de vrachtwagen hét transportmiddel naar de "bewoonde" wereld. De laadbak vol spullen en mensen, en schoolkids om deze tijd van de dag, hobbelt de auto over de slechte weg. Ook wij vorderen langzaam met een gangetje van tien tot twintig km/u. Zo nu en dan dolt G met de jeugd. Het wordt zeer gewaardeerd, want veel gebeurt hier niet.

 

Tegen het middaguur en dertig kilometer verder zijn we terug in Lospalos. Bij TimorTT (goed geoutilleerde zaken en goed opgeleid personeel) kopen we een simkaartje voor de iBet. Het kost tijd en moeite, maar dan we zijn weer internetfähig. En nogmaals gaan we op speurtocht. De dorpen hier zijn nogal uitgespreid. We zoeken het hotel/restaurant van Roberto Carlos. Ook nu komen we er terecht na veel heen en weer rijden, herhaaldelijk vragen en het ontcijferen van de aanwijzingen. .
Als we parkeren komt Roberto enthousiast aangesneld op een quad. Hij zag onze auto en keerde om. Het blijkt dat G hem al ontmoet had in de werkplaats van Leigh. Maar ja, daar kwamen zoveel Ozzies naar die Dutchie en z'n bijzondere auto kijken, dat G dat allang vergeten was.
Leuk hotelletje en restaurant, goeie maaltijd. Roberto bevestigt dat we de route over Iliomar kunnen rijden.

 

Om twee uur laten we Lospalos achter ons. In west-zuidwestelijke richting klimmen we naar een plateau dat open en grassig is. Wat huisjes, wat vee. Dan klauteren we door naar een pas van 750 meter door tropisch woud. In het begin is er asfalt met gigagaten tot het asfalt volledig geweken is. We hobbelen over de onderliggende keien dat het een lieve lust is.
En het gaat regenen, tropisch regenen. Ergens links boven bij het raam zit een lek. In Perth is er een nieuwe ruit ingezet. En dat is niet goed gedaan. In Darwin heeft een collega er al wat rubber bij gestopt. Niet afdoende geweest blijkt nu. Gatsie. TOY is een spookauto geworden. Door de lekkage gaan lampjes aan en uit of knipperen gewoon een eindje weg. De deuren gaan spontaan op slot. Gelukkig hebben we maandag een nazorgafspraak met Chris in Dili.

 

Op het hoogste punt kijken we uit over de oceaan en naar het stukje jungle aan de kust dat we gisteren probeerden te bedwingen. Bijzonder om er van hier op neer te kijken. Dan dalen we verder door het groene natte woud over de uitgespoelde stenige weg. Beheerst offroaden we omlaag. De rivieren hebben bruggen. Er wil er wel eens een instorten. Door de modderige bedding bereiken we ook de overkant.
Er zijn weer meer dorpjes. Veel traditionele (Mambai-) huizen op poten. Daaronder leeft men, want er is schaduw en de wind wordt door niets gehinderd. Trapje naar boven naar de woning, bamboewanden en een spits strodak. Verschillende worden nog bewoond. Maar ook zijn er veel die treurig wegzakken uit de tijd. Er wordt hier en daar "gemoderniseerd". Dat is, vóór de oude traditionele woning bouwen de mensen een grauwe betonblokkenhuis. Jammer...
Een piepklein dorpje is verlaten op drie ouwetjes na. Die blijven naar boven klauteren tot ze er definitief bij neervallen. Hopelijk houden hun mooie huizen het daarna nog wél vol!

Om zes uur zijn we het laatste dorpje gepasseerd en buigt de weg naar de kust. Ongeveer tweehonderd meter is dat pal aan zee. En juist op dat stuk is een heiligdom. Een grot met een Maria- en een H.Hart-beeld. Ervoor is het open stuk voor de gelovigen en een strook om te parkeren. Helemaal goed voor ons bivak. Hoogtijd ook!
De temperatuur is in de loop van de dag gedaald naar zo'n 24 graden. Heerlijk koel noemen we dat tegenwoordig. Het regent nog steeds en met een wijntje houden wij het natuurlijk ook niet droog. Om negen uur gaan we deze fantastische dag nadromen. Ik doe dat schrijvend en G gaat erbij liggen.

 

Woensdag, 19 februari 2014 (60 km) - Het Lek en een Eco Resort op z'n Timorees

 

Ik zet koffie en G gaat op onderzoek. Want waar zit dat vermaledijde lek precies! G demonteert de bekleding. Zo is er meer zicht op de bovenkant van de voorruit. We krijgen aanloop van een paar mensen die hún claxon repareerden.
Half tien rijden we. De weg is goed, zei de man. Dat is heel betrekkelijk. In NL zouden over een weg als deze kamervragen gesteld worden. Maar hier is een weg "goed" zolang je kunt rijden. Wij doen dat met een vaartje van tien tot dertig km/u. Net als gisteren. Ook vandaag slingeren we door veel dorpjes. De weg ligt hoog en lager waar de huisjes en hutten staan is het nat, heel nat.
Het stort geregeld en ook de bergen voeren veel water af. Dat is ook te zien bij de vele rivieren. Men is hard bezig om de wallen te verstevigen zodat er minder afkalft. Want dat afkalven maakt een weg soms akelig smal!
Er is meer verkeer, zelfs zijn er weer een paar personenauto's. Vertrouwd is het wegbeeld met de schoolkids, de oude mannen met hun machete en zak en de oude vrouwen met hun hoofdlast. Én de honden natuurlijk!

 

Rond de middag zijn we in Viqueque. Noordelijk van de stad is een restaurantje, informeert de Lonely Planet ons. Jawel, deze keer vinden we het zomaar in een keer. Het golfplaten dak is hoog en los van de open zijwanden. Palen houden alles op zijn plaats en er is een betonvloer. Aan twee tafels zitten politiemannen aan de lunch.

 

 

Het verlegen meisje licht de deksel van de pannen en wij kiezen onze lunch bij elkaar. Makkelijk zo en het eten is heel smakelijk. Witte rijst, een vlees- en een groentengerecht. Colaatje erbij en voor tien dollar (7,5 Euro) kunnen we er weer even tegen. We kopen een geweefde sjaal (Tai) in de Viquequekleuren en motiefjes.

 

Nog een stukje noordelijker moet het Eco Resort Wailakurini zijn. Het hotel is een oud verwaarloosd koloniaal huis, mooi gelegen in een groene vallei. De drie giechelende dames hebben twee kamers in de aanbieding. In het gastenboek zien we, dat het laatste bezoek van begin november 2013 dateert. Toerisme is hier nog niet echt doorgedrongen. Basic is het, maar prima voor ons nu. Een douche en een eigen w.c.is een échte luxe!
We wandelen naar de rivier, waar we vanaf de rotsen op neer kijken. Een haan kraait en natuurlijk zijn ook hier overal honden. We eten rijst met groenten, kip en wortel met een TOY-wijntje. Op het terras kijken we een film tot we alleen zijn met de nachtwaker.

 

Donderdag, 20 februari 2014 (124 km) - Vintage Bloemetjes en Mr Brian in Same

 

Een eenvoudig ontbijt met schitterende bloemetjesservies. Heel vintage. In Viqueque vinden we de juiste smtp-servernaam voor de uitgaande post. Ook hier een moderne TimorTelecom-shop met een ter zake deskundige en leuke meid.
Same is de volgende voorlopige bestemming. Het grootste deel van de dag rijden we door vlak land op een smalle weg met hoog gras aan weerszijden met een gemiddelde van 20 km/u. Nu en dan een dorp. Nat land. Veel waterwegwerken en versteviging van riviertaluds. Bij Betano gaan we noordelijk. De weg is hier veel beter.

 

In Same vragen we naar het hotel van Brian. Ah Mr Brian, reageert een jongeman. Op zijn brommertje rijdt hij ons voor. Aurelia, Brian's vrouw, ontvangt ons hartelijk. Ze is een Oost-Timorese (van het Mambai-volk) en spreekt goed Engels. Wij hebben vragen en zij de antwoorden. Over de traditionele huizen bijvoorbeeld. Het zijn familiehuizen. Het familiegoud, de juwelen, geld, alles wordt daar bewaard. En nee, niemand zal de kostbaarheden stelen want men weet dat je dan gestraft wordt. Door het lot, God, de voorvaderen... Bij begrafenissen en huwelijken komt de familie samen en overnacht men in het familiehuis. Ook worden dan, soms meerdere, dieren geslacht voor de maaltijden.
Liam, een leuk jochie van twee, wijkt niet van zijn moeders zijde. Onverwacht komt Brian toch thuis. Joseph (zes) komt uit school en we maken kennis met de grote zus van Aurelia, Fernanda.

 

Brian en Aurelia laten de kamers zien. Brian verontschuldigt zich, het is nog niet klaar. Maar wij zijn blij met de smaakvol ingerichte kamer. Vanaf het balkon kijken we op de buurhuizen en tuinen en het gebergte erachter. Terwijl Aurelia en Fernanda het eten maken, praten we met Brian over de ziekte en dood van zijn achtjarige dochter Sarah, een half jaar geleden. Heftig!
Goed eten, flesje wijn. Heerlijk warm gedoucht en inslapen op een koele aircokamer.

 

Vrijdag, 21 februari 2014 (67 km) - Bergpaden en Bergweidebivak

 

Goed ontbijt. Brian tekent de route naar een leuk bergpad. Afscheid van de familie. In Same linksaf op een weggetje dat klimt tot 2.000 meter. Hier zien we veel mensen in de traditionele doeken. Aurelia had ze ons laten zien en voorgedaan hoe ze omgeknoopt worden. Schitterende bloementuintjes bij de huthuisjes. Stromend water voor de deur. Letterlijk.
Op 1.800 m hoogte stuiten op wegwerkzaamheden. Het smalle pad wordt verbeterd. Maar de boel ligt even stil. Een vrachtwagentje staat tot z'n assen in de modder. G neemt poolshoogte. Met de bergingsmiddelen die de mannen op blote voeten tot hun beschikking hebben en hun kijk op de klus, gaat het nog heel lang duren, constateert hij. Dus we gaan terug drie kilometer voor het eind van het pad in Manotutto (Allerhande, zogezegd). Mijn vaardige vriendje manoeuvreert achteruit tot de bocht. Daar kunnen we met het nodige gesteek keren. .

 

Richting Maubisse. Tjonge tjonge wat een prachtige bergroute is dit en wat een afwisseling tussen bar slechte stukken en goeie asfaltdelen. Hoger en hoger kronkelen we. Ook hier wordt aan de weg gewerkt. Breder en beter moet ie worden. Het is nog lang niet zover, terwijl er wel veel meer verkeer is. We lunchen op een breder stuk in de berm en wachten bij een aardverschuiving. Ook de schoolkids zijn op weg en dus is er weer een balonnenmomentje. En heel veel modder. De kids gaan er blootsvoets doorheen en wassen hun benen schoon onder de kraan bij school. En er zijn de kamikazemotorrijders op de steile haarspeldbochten. En onze toeter toetert nog steeds op eigen gezag nu en dan!

 

 

Afslag op klein oud weggetje naar Mount Ramelau. Hét bedervaartsoord voor de Timoresen. In oktober gaat men hier op pelgrimage. Het pad kronkelt langs de steile hellingen en dito afgronden. Hier en daar heeft de berg een groot deel van de weg teruggevorderd. Oeps. Met samengeknepen billen kijk ik soms naar het smalle stukje weg dat rest.
Maar wel grootse uitzichten in de Alpiene bergen. Achttien kilometer en een uur verder ligt het laatste bergdorpje, Hatu Builico. Vandaar rijden we de allerlaatste kilometers naar het heiligdom. Tot daar kunnen we echter niet komen. Niet met TOY in ieder geval. Het pad ziet er uit alsof TOY zo verzwolgen zal worden door de helling. 

Vlak ervoor is er een prachtig weitje, waar TOY kan rusten in bivakstand. Wij wandelen naar het iets hoger gelegen heiligdom. Twee mannen met verweerde koppen onder een muts, staken hun tuinonderhoud. Het gastenboek wordt ons plechtig voorgelegd. En wanneer we naar boven gaan? 

Niet nu in ieder geval. Nu is het tijd voor een wijntje en macaroni. Het is koud op deze hoogte. Zelfs met een jack aan kruipen we om kwart over zeven knus binnen. Een heerlijk koele nacht beleven we. Alleen het grazen van de paarden is nu en dan te horen.

 

Zaterdag, 22 februari 2014 (115 km) - Mist, Markt, Modder

 

Laaghangende wolken verpakken de flanken en de top van de berg Ramelau in een grijze mist. Flarden trekken over ons veldje. We zien af van de klim van 800 meter naar de bergtop waar het Mariabeeld staat.
De mannen van het heiligdom wippen even aan op weg naar beneden. Oeps, die ruiken me een partij naar van alles. Rook, uien, tabak... Ze willen iets, maar onze wederzijdse taal en fantasie schiet te kort om te begrijpen wat dat is!
Na het ontbijt dalen we af over het pad met stevige steiltes en akelige afbrokkelingen naar Ata Builico.

 

De markt. Vanuit de omgeving komen boeren- en tuindersgezinnen met hun producten naar het dorp. Op kleine paardjes of te voet de spullen op rug of hoofd dragend. Een kleurig plaatje is het, ondanks de miezerige mist.

 

 

Mannen en vrouwen met de traditionele kleden in de fijngeweefde patronen. Maar ook komisch soms. Een oude man heeft op zijn bedoekte hoofd een rode helm geplant als een kroon. Trots als een pauw stapt hij rond. Of een oude vrouw met de vale resten van een T-shirt met een tekst als "Love is all".
De mensen, meer vrouwen dan mannen zien we, zijn verknocht aan hun pruimtabak. Ze kauwen en nonchalant lanceren ze hun fluimen. Het goedje is rood, waardoor de lippen rood kleuren en de grond getekend wordt met rode sterren. Het doet hun gebit geen goed, zacht gezegd. Tanden, voorzover aanwezig, zijn roodbruin gekleurd. Misschien is het wel qat. Maar daarover krijgen we geen duidelijkheid.
Op kleedjes, in manden en emmers ligt de koopwaar. Een vrachtwagen is aangekomen met flinke zakken rijst. Op de schouder worden die meegezeuld verder de bergen in door de tengere en magere mensen.

 

Wij slingeren terug langs de bergflanken en de dalen waar groentenveldjes zijn en verspreid liggende hutten. Na achttien kilometer en een ruim uur zijn we terug op de hoofdweg. Het dorpje, waar bijzondere traditionele huizen te zien zouden zijn, vinden we niet. Het regent en mist inmiddels vrij hevig. Het zicht is er dus niet beter op geworden. De weg ook niet trouwens. Enorme modderpoelen en diepe moddersporen zijn ons offroaddeel! Een paar keer moeten we wachten bij het wegwerk. Want ruimte voor omleidingen is hier nu eenmaal niet. Passeren vereist (voor mij) bloedstollende manoeuvres.
Als we Dili naderen wordt het nog drukker. Behalve de alom aanwezige busjes en vrachtwagens zijn er nu ook veel meer personenauto's. Bijna gaat het mis. Om kuilen en ander ongerief te ontwijken rijden auto's zigzaggend. Ook in een bocht merken we. G gaat gelukkig niet vol op de remmen, want dat zou op de modderige natheid tot een gigaschuiver geleid hebben. Hij gooit het stuur om en vermijdt de auto, maar ook de diepe geul links van ons. Pfffft, we moeten er ff van bijkomen!

 

In Dili duiken we onder de wolken. Zon en drukte. In het Discovery Hotel douchen we en komen bij met happy hour samen met de vier andere (Japanse) hotelgasten. Het barmeisje vraagt of ze een foto van ons mag maken. En dat mag. Maar uh... zijn we beroemd ofzo?
We eten vorstelijk. Zowel CNN als het internet brengen ons weer helemaal op de hoogte. We genieten van de videoboodscap van Zoë. Ze zegt ons een beetje streng, dat we nu al lang genoeg weg zijn en dat we terug moeten komen. Ze zet haar boodschap extra kracht bij: "en dat vindt papa ook!". Mmmm....

 

Zondag, 23 februari 2014 (6 km) - Nog even Esplanaderen en NL-ers

 

Het ontbijtbuffet is uitgebreid, te uitgebreid voor ons. Wij beginnen de dag zelden met aardappelen, vis, vlees, rijst... Nog even maken we dankbaar gebruik van de hotel-wifi voordat we de buitenwereld weer op gaan zoeken. Want hier voelen we ons behoorlijk afgesloten. Prima als je moet werken, maar nu ff niet.
Eten in het restaurant bij de duikschool en dan thuiskomen in het warme bad van Esplanada. Kamer 16 krijgen we. Heerlijk is het hier en helemaal in vergelijking met de Discoverykamer. De regentijd doet zich nu echt gelden. Met regelmaat klettert het.

 

In het resto vangen we bekende klanken op. Nederlands! We maken kennis met Ruth (geeft Engelse les aan Timorese militairen) en Danielle (specialiste volwassenonderwijs, Universiteit van Tilburg en net weer terug in Dili). Ze zijn erg blij dat er ook eens toeristen in Timor-Leste zijn. Donderdag a.s. eten de ongeveer 25 in Dili werkzame Nederlanders met elkaar. We zijn van harte welkom. Het zal er dus vanaf hangen, hoeveel tijd voor de laatste klusjes (lampjes, nieuwe camperaccu en het lek) nodig is. Na het avondeten ontmoeten we alsnog Chris Baker, die zijn afspraak met ons toch onder ietsie teveel invloed had gemaakt. Hij zat in de poussada van Baucau dus. Lekker slapen op onze koele kamer.

 

Maandag, 24 februari 2014 (11 km) - TOY = TOP

 

Vroeg vlot ontbijt. G vertrekt met TOY naar de werkplaats. Ik hou me bezig met schrijven, zwemmen, internetten, lunchen, nagelverzorging. Halverwege de dag stuurt G een blij mailtje. Het lek is verholpen en alle spookdingen ook! Vervanging van de camperaccu, die na twaalf jaar trouwe dienst nu echt op is, door twee gesloten Toyota-accu's.
Eind van de middag is ie terug. Fantastisch! Alles doet het, hoewel de claxon... Ashley brengt de dvd "the Balibo Five". Een film over de moord op vijf Australische journalisten door de binnenvallende Indonesiërs in het grensplaatsje Balibo.
Eten in Nautilus, waar Leigh is, Bruce natuurlijk en andere bekenden. Ik heb een gesprek met een econoom die voor een overheidsinstelling werkt, over de mogelijkheden van dit dwergstaatje. Die zijn heel beperkt, schat hij in.
Bruce eet met ons mee en we hebben een leuk uur met een tijdschriftenman en zijn vrouw Anne (schoonheidssalon). Zoals meer mensen kwamen ze hier (in 2000) en bleven hangen.
Met best een aardige portie wijn op lopen we de paar meter naar onze Dili-basis. Mmmm, lekker slapen!

 

Dinsdag, 25 februari 2014 (151 km) - Af-scheiden, Toetergedoe. Balibo-Five en Regendouchen

 

Opwindende gevoel. We gaan! Nu niet voor een rondje, maar we trekken vandaag verder zoals we dat gewend zijn. Ons laatste heerlijke Esplanada-ontbijt. Dan af-scheiden. Van Ashley en andere Esplanada-mensen. Watty (boekhoudster) wil een foto van en met ons. Ze heeft het er maar moeilijk mee. Bijzondere vrouw. Werkt zes dagen in week van 10 tot 12 uur per dag. Is gescheiden en heeft vier kinderen van drie tot tien jaar. Ze zijn wel zelfstandig, glimlacht ze verontschuldigend.

 

Whiskey gekocht op Timor Plaza. Bij A1-Services zijn Chris en Leigh blij met deze gift en eindelijk doet de claxon wat ie moet doen, namelijk toeteren. Maar wat jammer nou, want zo kan Chris er niets aan doen. Maar gelukkig, onze toeter houdt er op het nippertje toch nog mee op. Lijkt een conctactprobleempje. Beetje spuiten, schoonmaken en jawel onverdroten toetert onze TOY. Afscheid. Helaas, dat vond toeter genoeg en de rest van de dag geeft ie er de brui aan! Grrrr...

 

De laatste inkopen in de supermarkt op Timor Plaza en dan volgen we de kustweg naar het westen. Prachtige uitzichten vanaf een redelijke weg. Hoewel soms ff niet. Ook hier wordt op verschillende plaatsen aan de weg gewerkt. Veel mannen op slippers en blootsvoets zijn bezig met de handen of simpele spullen. Maar ook zijn er machines van Chinese makelij aan de gang.

 

 

Maubara, een klein dorp. Het fort reden we voorbij omdat we een fort-fort verwachtten. Het blijkt een charmant Portugees huis met een muur (een versterking, vandaar) eromheen en een kanon erop. Nu is er een restaurantje. De vier tafels zijn keurig gedekt. Het Timorese meisje is dit soort vreemdelingen niet gewend. Voor een paar dollar krijgen we heel behoorlijk eten. Bij de stalletjes met vlechtwerk in allerlei soorten en maten kopen we lieve kettinkjes voor onze zes kleindochters. Leuk, omdat dit door de vrouwen hier wordt gemaakt en omdat het een combinatie is van het weef- en vlechtwerk.

 

We kronkelen verder tot aan Batugade, waar we afslaan naar het binnenland. Veertien mooie stijgkilometers verder ligt Balibo. In dit dorp werden in 1975 door de binnenvallende Indonesische troepen heel veel onschuldige burgers afgeslacht. Maar ook vijf (Australische, Engelse) voor Australische zenders werkende journalisten gedood. En dat haalde de wereldpers wel!

 

We bezoeken het Australia Flag House. Het is een monument geworden voor de omgekomen journalisten. Het was het huis waar ze de laatste nachten verbleven. Een van hen schilderde de Australische vlag op de muur. Een vergeefse poging om hun leven te redden. De vage resten ervan zijn nog steeds zichtbaar.
We maken kennis met een Engelse vrijwilligster. We bekijken de expositie. Een video toont de tv-coverage over het gebeuren en het gaat uitvoerig in op de uitkomst van de onderzoeken naar het precieze verloop. Daardoor ook werd de dubieuze rol van de Australische Regering aan het licht gebracht.

 

Hierboven denken we niet makkelijk een bivakplek te vinden, maar aan de kust zagen we eerder een paar fraaie mogelijkheden. Naar beneden dus en jawel. Daar staan we dan. Mooi uitzicht op zee met een rotseilandje en een mooie zonsondergang. Na een warme boodschappenruimactie genieten we van een drankje, hapje en uitzicht. Ons avondeten bestaat uit soep gemaakt van de Baucauwortels en het noodle-kliekje van vanmiddag. Dat zout en vocht hebben we hard nodig.

 

 

Goeie timing. We zijn nog niet klaar met eten of er de eerste spetters vallen. Kleren uit en hoe natuurlijk kun je douchen? Heerlijk! Ik voel me helemaal opgefrist. Zo zitten we een poos en hebben het over wat Timor-Leste zo speciaal maakte voor ons. Na een lichte afkoeling vleien we ons om negen uur neer voor de laatste Oost-Timorese nacht...

 

Woensdag, 26 februari 2014 (5 km) - Dag Oost-Timor

 

Vroeg wakker. Koeien, de rechtmatige gebruikers van dit weitje, kijken ons een poosje verstoord aan als ze over het strandje komen aangekuierd. We geven ze de ruimte en rijden de laatste kilometers naar de grens met West Timor. In een mum zijn de uitreisformuliertjes ingevuld, het paspoort uitgestempeld en het carnet afgewikkeld. Op naar Indonesië!

 

Nawoord Oost-Timor 

 

Oost-Timor, het meest oostelijke puntje van Azië. Een landje, amper de helft van NL, met 1.150.000 inwoners. Meer dan 50% is jonger dan 20 jaar. In de bevolkingsopbouw ontbreekt een heel groot deel van de middenleeftijd (40, 50 jr). Mensen die gestorven zijn in de Indonesische periode. We zullen onze tijd hier met al die bijzondere ervaringen niet licht vergeten. 

 

Dat we ten lange leste toch de Oost-Timor-route konden rijden...
Dat TOY, onze Grand Old Lady, zowel een foute ruitenzetter als een rottige rat zo fantastisch doorstond...
Dat we te maken kregen met de wetten van de oprekbare tijd in dit deel van de wereld...
Alle puike mensen die we ontmoetten... 

En de kinderen! Vele vele kinderen blij vrolijk, vol verwachting. Heerlijk om ze te zien en mee te maken. Zeventig procent gaat naar school. maar wat is hun toekomst hier? 

Waar communicatie soms beperkt maar ozo effectief was: "Have" en "Have Have" of "Yes No Have"...
De bijzondere rondrit door het oosten en naar afgelegen plekken...

Kortom, een heerlijk begin van de Zuid-Oost Azië verkenning!